Czy można uzależnić się od jedzenia?
Opracowała: Karolina Bertrandt
Myśląc o uzależnieniach, najczęściej w głowie pojawiają się używki, takie jak alkohol, narkotyki czy papierosy, ewentualnie uzależnienia behawioralne, czyli związane z konkretnymi zachowaniami, takie jak zakupoholizm czy patologiczny hazard. Rzadziej przychodzi do głowy myśl, że uzależnić się można od czynności niezbędnej do życia, jaką jest jedzenie. Jedzenie kompulsywne (uzależnienie od jedzenia, ang. Binge Eating Disorder, BED) jest zaburzeniem odżywiania polegającym na objadaniu się w sposób nadmierny i niezależny od uczucia głodu.
Schemat uzależnienia od jedzenia jest taki sam, jak w przypadku innych uzależnień: jedzenie zaczyna być postrzegane jako czynność regulująca nastrój – sprawiająca przyjemność i obniżająca negatywne emocje. Pozytywny wpływ jedzenia na samopoczucie sprawia, że czynność jest powtarzana coraz częściej – podobnie jak w przypadku uzależnienia od substancji psychoaktywnych – wzrasta tolerancja na odczuwanie przyjemności wywoływanej spożywaniem pokarmów.
Kompulsywne objadanie się dotyczy od 2 do 5% populacji, a jego charakterystycznym objawem są powtarzające się, napadowe epizody nadmiernego jedzenia, w trakcie których uzależniony traci kontrolę nad ilością spożywanego jedzenia, w krótkim czasie spożywając więcej kalorii niż byłaby w stanie zjeść zdrowa osoba.
Typowym objawem BED, oprócz utraty kontroli nad ilością spożywanych pokarmów, jest trudność w zaprzestaniu jedzenia, pomimo sytości, a później także dyskomfortu wywołanego przejedzeniem czy bólu brzucha. Rozpoczęcie posiłku nie musi być związane z uczuciem głodu, z reguły jest aktywowane emocjonalnie – zapalnikiem do objadania się może być pojawienie się np. stresującej sytuacji lub brak poczucia bezpieczeństwa.
Osoby z BED – w odróżnieniu od cierpiących na bulimię – nie prowokują wymiotów, nie stosują środków przeczyszczających, co może prowadzić do nadwagi i otyłości. Kompulsywni objadacze jedzą szybko, w samotności, izolując się od innych. Zwykle po takim epizodzie przeżywają poczucie winy, zawstydzenia, niechęci do siebie i cierpienia.
Cechy predysponujące do występowania kompulsywnego objadania się to obniżona zdolność do regulacji i kontroli własnego zachowania, a także niski poziom samoakceptacji. Ponadto, osoby z BED charakteryzuje brak poczucia odpowiedzialności za własne zachowanie oraz usprawiedliwianie epizodów obżarstwa czynnikami zewnętrznymi, co pozwala usprawiedliwić utratę kontroli nad jedzeniem. Innym czynnikiem występującym u osób uzależnionych od jedzenia jest brak samodyscypliny oraz umiejętności utrzymywania zdrowych nawyków żywieniowych.
Oprócz czynników wewnętrznych, do rozwoju zaburzeń kompulsywnego objadania się prowadzi także występowanie czynników zewnętrznych, takich jak: otyłość w dzieciństwie, wczesne odseparowanie od rodziców, konflikty w rodzinie, zaburzenia odżywiania lub emocjonalne rodziców, a także kult szczupłej sylwetki.
W przypadku leczenia uzależnienia od jedzenia najczęściej podejmowanym nurtem jest terapia poznawczo-behawioralna, skupiona na analizie myśli prowadzących do / towarzyszących epizodom przejadania się, jak również podejmowanie prób odzyskiwania kontroli nad własnym zachowaniem.
Szybkie tempo życia, stres, presja społeczna a także nieumiejętność rozładowywania emocji w zdrowy sposób powodują, że łatwo sięgamy po niezdrowe, kaloryczne przekąski, powodujące szybką gratyfikację dla mózgu, jednocześnie wykształcając niezdrowy nawyk zajadania trudnych emocji. Warto pamiętać, że niewinne z pozoru poprawianie nastroju jedzeniem może przerodzić się w trudne do wyleczenia zaburzenie, zaś pożywienie – zamiast niezbędnego do życia paliwa – w uzależniający nałóg.