ADI (ang. accetable daily intake) – dopuszczalne dzienne spożycie. Ilość substancji w przeliczeniu na kilogram masy ciała, która może być pobierana codziennie z żywnością, wodą, powietrzem i lekami bez znacznych negatywnych skutków dla zdrowia ludzkiego przez całe życia. Wartość ADI określa się dla dodatków do żywności, pestycydów, leków weterynaryjnych. ADI podaje się w mg/kg masy ciała/1 dzień.
Aflatoksyna – substancja toksyczna oraz rakotwórcza produkowana w głównej mierze przez pleśnie z rodziny Aspergillus.
AI (Adequate Intake) – dostateczne spożycie jest to referencyjny poziom spożycia składników pokarmowych uważany za wystarczający. AI jest określane dla składników, dla których nie ustalono jeszcze RDA z powodu niedostatecznych badań.
Akrylamid – substancja rakotwórcza powstająca w trakcie smażenia w wysokiej temperaturze produktów zawierających skrobię, czyli makaronów, produktów z mąki, ziemniaków. Najwięcej akrylamidu powstaje właśnie w trakcie smażenia w głębokim tłuszczu.
Alergeny pokarmowe – substancje znajdujące się w żywności, które powodują reakcję alergiczną wraz z udziałem układu odpornościowego. Najczęstsze alergeny pokarmowe to m.in. jaja, owoce morza, owoce i warzywa, rośliny strączkowe, orzechy, zboża, mleko.
Aminokwasy – substancje wchodząca w skład białek, które dzielą się na egzogenne i endogenne. Aminokwasy endogenne powstają głównie w organizmie człowieka, natomiast aminokwasy egzogenne muszą być dostarczone wraz z dietą.
Anabolizm – rodzaj metabolizmu komórek organizmu, który prowadzi do zwiększenia wzrostu oraz odbudowy komórek, ale także wymagają dostarczenia energii.
Anemia/niedokrwistość – jest to stan w którym parametry krwi takie jak hemoglobina i ilość erytrocytów są znacząco obniżone. Wyróżniamy anemię najczęściej z niedoboru żelaza, witaminy B12 oraz kwasu foliowego.
Anoreksja (anorexia nervosa) / jadłowstręt psychiczny - zaburzenie odżywiania się, polegające na odmowie utrzymania minimalnej masy ciała oraz drastycznym zmniejszeniu spożycia pokarmu. Konsekwencją nieleczonej anoreksja może być śmierć wynikająca z wyniszczenia.
Antygeny - cząsteczka najczęściej będąca białkiem o określonej wielkości 1,5-6 kDa, zdolna pobudzić organizm do wytworzenia dla siebie przeciwciała oraz swoistego łączenia z immunoglobulinami.
Antyoksydanty / Przeciwutleniacze – związki chroniące komórki organizmu człowieka przed jakimkolwiek uszkodzeniem spowodowanym przez reaktywne formy tlenu. Antyoksydantami są witaminy E i C, karoteny, składniki mineralne np. selen oraz substancje bioaktywne takie jak polifenole, które można m.in. w czerwonym winie. Dostarczone w zbyt dużej ilości mają działanie odwrotne oraz mogą wzmagaja niekorzystne działanie reaktywnych form tlenu.
Apetyt – uczucie związane z chęcią spożycia danego produktu żywnościowego. Inaczej może być określone jako łaknienie, głód.
Aquafaba – to woda pozostała po gotowaniu ciecierzycy lub innych warzyw strączkowych. Stanowi doskonały zastępnik jajek. Jest bezglutenowa i niskokaloryczna (3-5 kcal w jednej łyżce płynu). Zawiera witaminy z grupy B oraz antyoksydanty. Produkt wegański.
Aromat identyczny z naturalnym = jest to aromat stosowany w przemyśle spożywczym. Powstaje poprzez syntezę chemiczną substancji, które mają identyczny skład chemiczny co substancje naturalnie występujące w produktach zwierzęcych czy roślinnych. Rozróżnienie aromatu identycznego z naturalnym i naturalnej substancji jest niemal niemożliwe.
Badania antropometryczne - obejmują pomiary oceniające rozmiar, masę ciała i stan rozwoju fizycznego (wysokość, masę ciała, obwód: czaszki, klatki piersiowej, a także grubość mięśni ramienia) oraz skład ciała (w podziale na tłuszcz i beztłuszczową masę ciała).
BCCA – aminokwasy posiadające rozgałęziony boczny łańcuch alifatyczny. W grupie aminokwasów białkowych istnieją 3 spełniające ten warunek: leucyna, izoleucyna i walina. Stanowią one średnio 40% spożywanego dziennie białka. Aminokwasy rozgałęzione zmniejszają uczucie zmęczenia po treningu, wykazują również potencjał antykataboliczny w komórkach mięśniowych, gdyż zwiększają one pobieranie energii z adipocytów przez organizm, ograniczając zużywanie aminokwasów do procesów energetycznych oraz pozytywnie wpływają na potreningową regenerację tkanki mięśniowej.
Białka pełnowartościowe - białka zawierające wszystkie aminokwasy egzogenne w odpowiednich ilościach oraz w odpowiednim wzajemnym stosunku. Pełnowartościowe są białka zwierzęce (bogate są w nie np. jaja, mięso, drób, ryby, ser i mleko) oraz niektóre białka roślinne (np. zawarte w amarantusie i komosie ryżowej, a także w algach np. chlorelli i spirulinie).
Bilans energetyczny – stosunek energii spożytej z pokarmem, a energii zużytej przez organizm. Energia zużyta jest determinowana przez podstawową przemianę materii oraz energię zużytą na aktywność fizyczną w ciągu dnia. Bilans energetyczny może być dodatni, zerowy i ujemny. Bilans energetyczny dodatni zwany jest katabolizmem, ujemny anabolizmem. Zerowy bilans energetyczny następuje wtedy, gdy energia spożyta jest równa energii zużytej oraz pozwala utrzymać stałą masę ciała dorosłemu człowiekowi.
Bimbibap – danie kuchni koreańskiej. Podstawą potrawy jest podawany na ciepło ryż z dodatkami takimi jak: namul (warzywa), jajka, plastry mięsa (najczęściej wołowiny), sos gochujang.
Bioimpedancja (BIA) - pomiar zawartości tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej masy ciała za pomocą specjalnego urządzenia. Polega na pomiarze oporności elektrycznej tkanek organizmu podczas przepływu prądu o małym natężeniu. Masa tkanki mięśniowej dobrze przewodzi elektryczność dzięki zawartości dużej ilości wody i elektrolitów, natomist tkanka tłuszczowa zawiera znacznie mniej wody, więc jest słabszym przewodnikiem sygnałów elektrycznych.
Blanszowanie – rodzaj obróbki termicznej żywości polegający na krótkotrwałym zanurzeniu produktu we wrzątku i szybkim ochłodzeniu w zimnej wodzie. Dzięki temu zabiegowi produkty (głównie warzywa i owoce) zachowują składniki odżywcze i zostają pozbawione bakterii.
Błonnik pokarmowy / włókno pokarmowe – rodzaj węglowodanów, które są oporne na działanie enzymów trawiennych przewodu pokarmowego człowieka. Błonnik w organizmie człowieka pełni wiele funkcji m.in.: poprawia trawienie, zapobiega powstawaniu zaburzeń gospodarki lipidowej oraz węglowodanowej, chroni przed zaparciami, uchyłkowatością jelit, polipami, żylakami odbytu i chorobą nowotworową. Błonnik porzebuje wody, aby mógł spełniać swoje podstawowe funkcje, dla tego należy dostarczać odpowiednią ilość wody organizmowi.
BMI (body mass indeks) - wskaźnik masy ciała, wyrażony jako stosunek masy ciała w kg do wzrostu podniesionego do potęgi drugiej wyrażonego w metrach kwadratowych (BMI = masa ciała/ wzrost2).
Botulizm – rodzaj śmiertelnego zatrucia pokarmowego powodowanego przez botulinę, czyli jad kiełbasiany będący toksyną produkowaną przez bakterie beztlenowe. Do rozwoju tej toksyny dochodzi przy źle produkowanych oraz przechowywanych konserwach mięsnych, rybnych i warzywnych.
Bromatologia – nauka zajmująca się badaniem żywności.
Bulimia – stan patologiczny polegający na występowaniu epizodów gwałtowanego objadania się, a następnie używania środków kompensujących takich jak wywoływanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających oraz wykonywanie bardzo intensywnych ćwiczeń fizycznych.
Celiakia - choroba trzewna, glutenozależna lub autoimmunologiczna będąca schorzeniem, polegającym na wystąpieniu zaburzeń trawienia oraz wchłaniania jelitowego spowodowane nietolerancją na gluten, mająca podłoże genetyczne. Osoby cierpiące na celiakię muszą całkowicie wyeliminować gluten ze swojej diety.
Chia – czyli szałwia hiszpańska. Małe, czarne nasionka bogate w kwasy omega-3, pełnowartościowe białko, wapń i żelazo. Poprawiają trawienie, wzmacniają kości, koją nerwy oraz regulują stężenie cholesterolu we krwi. Są całkowicie neutralne w smaku.
Cholesterol – sterol pochodzenia zwierzęcego, będący szeroko rozpowszechniony w organizmie człowieka, zwłaszcza w komórkach układu nerwowego. Związek jest syntetyzowany w organizmie człowieka, ale również przyjmowany wraz z dostarczonym pokarmem pochodzenia zwierzęcego. Cholesterol pełni wiele funkcji, jednak zbyt duża jego ilość powoduje, że odkłada się on w ścianach tętnic w postaci blaszek miażdżycowych.
CLA (sprzężony kwas linolowy) – to kwas tłuszczowy pochodzenia zwierzęcego, który w swoim łańcuchu zawiera 18 atomów węgla i 2 sprzężone wiązania podwójne. Sprzężenie oznacza, że wiązania podwójne przy atomach węgla są rozdzielone tylko jednym wiązaniem pojedynczym. Jest to rzadko spotykana właściwość w naturze i w niej upatruje się wyjątkowości kwasu CLA, który wykazuje szereg działań prozdrowotnych. Występuje głównie w produktach zwierzęcych – mleku, przetworach mlecznych i mięsie pochodzących od przeżuwaczy. Należy do najlepiej przebadanych związków bioaktywnych i wykazuje liczne działania prozdrowotne: przeciwnowotworowe, przeciwmiażdżycowe, redukujące tkankę tłuszczową, poprawiające działanie układu odpornościowego i zwiększające wrażliwość insulinową.
Cukrzyca typu 1 – nazywana cukrzycą insulinozależną, będąca rodzajem cukrzycy, w której trzustka traci zdolność do produkcji insuliny na skutek przewlekłego, autoimmunologicznego procesu chorobowego. Choroba w większości przypadków wykrywana jest przed 30 rokiem życia. Cukrzycę typu 1 leczy sie zastrzykami z insuliny za pomocą tzw. penów lub wstrzykiwaniem insuliny za pomocą pompy insulinowej.
Cukrzyca typu 2 – rodzaj cukrzycy przebiegający z insulinoopornością. Cukrzyca typu 2 jest chorobą metaboliczną charakteryzującą się hiperglikemią, występującą u osób starszych, często z występującą już otyłością. Leczenie polega na zmianie stylu życia oraz na przyjmowaniu leków. Długoletnia oraz źle leczona cukrzyca może wymagać leczenia polegającego na podawaniu insuliny.
Data minimalnej trwałości - data, do której prawidłowo przechowywany lub transportowany środek spożywczy zachowuje swoje właściwości. Na opakowaniu powinna być poprzedzona określeniem „Najlepiej spożyć przed" albo określeniem „Najlepiej spożyć przed końcem".
Diabetyk – osoba, która choruje na cukrzycę.
Diabulimia - jest to rodzaj zaburzenia jedzenia, w którym osoby z cukrzycą celowo ograniczają lub omijają stosowanie insuliny, co prowadzi do utraty wagi. Insulina jest kluczowym hormonem w regulacji poziomów glukozy we krwi, a jej niewłaściwe stosowanie może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych. Osoby cierpiące na diabulimię zazwyczaj używają braku insuliny jako narzędzia do kontrolowania swojej masy ciała, co z kolei może prowadzić do nieprawidłowego funkcjonowania organizmu.
Dieta – czyli styl życia dotyczący każdego człowieka. Potocznie błędnie utożsamiana jest z dietą odchudzającą.
Dieta DASH (ang. Dietary Approaches to Stop Hypertension) – dieta stworzona dla osób borykających się z nadciśnieniem tętniczym, ale takżeosobom mającym podwyższone parametry lipidogramu, zagrożonym chorobami układu krążenia, otyłym i z nadwagą, z cukrzycą oraz w wieku straszym. Głównym założeniem diety jest stosowanie produktów obniżających ciśnienie krwi oraz poziom cholesterolu LDL. Dieta polega na ograniczeniu spożycia soli, żywności wysoko przetworzonej, tłuszczów bogatych w kwasy tłuszczowe nasycone i tłuszczów trans, cukru, słodyczy, ale również zwiększeniu spożycia owoców, warzyw, ryb, podaży potasu, magnezu, wapnia, błonnika pokarmowego o raz odpowiedniej ilości białka.
Dieta eliminacyjna – dieta, w której ogranicza się lub całkowicie eliminuje spożycie produktów, które wywołują objawy alergii lub nietolerancji pokarmowej. Dieta ta może być stosowana w celu sprawdzenia, które produkty uczulają.
Dieta ketogenna – dieta polegająca na eliminacji z diety węglowodanów do minimum, na rzecz tłuszczy oraz białek. Dieta taka doprowadza do ketozy, czyli stanu, w którym organizm jako źródła energii używa wyłącznie własnych tłuszczów zapasowych. Po kilku dniach stosowania diety ketogennej człowiek wchodzi w stan euforyczny, czyli ma doskonałe samopoczucie, ale szybko mija. Pojawia się utrata apetytu, zmiana zapachu potu, moczu, oddechu, narasta pragnienie, senność oraz zaparcia.
Dietetyka – nauka medyczna zajmująca się szeroko pojętym żywieniem człowieka zdrowego i chorego.
Disacharydy / dwucukry - związek będący węglowodanem, składający się z 2 cukrów prostych połączonych ze sobą wiązaniem glikozydowym. Najpopularniejszym dwucukrem jest sacharoza (biały cukier). Sacharoza oprócz energii nie dostarcza nam żadnych cenny składników pokarmowych, dlatego powinna być ograniczona w diecie.
Dna moczanowa / skaza moczanowa - choroba, w której dochodzi do nadmiernego gromadzenia kwasu moczowego we krwi. Kwas moczowy w postaci kryształków odkłada się w mięśniach, stawach oraz pod skórą. Przyczynia się to do powstawania stanów zapalnych, którym towarzyszy ból. Ważnym elementem leczenia dny moczanowej jest specjalna dieta niskopurynowa.
Dodatki do żywności – substancje dodawane do żywności, w celu stabilizacji bądź zwiększenia okresu przydatności do spożycia, co zwiększa bezpieczeństwo żywnościowe. Mogą to być substancje naturalne lub sztuczne (chemiczne). Dodatki do żywności w składzie produktu są określane symbolem E z trzy cyfrowym numerem.
Doustny test tolerancji glukozy – test służący do diagnozy cukrzycy, w którym podaje się określoną ilość węglowodanów w napoju do spożycia z monitorowaniem poziomu glukozy we krwi po dwóch godzinach od spożycia roztworu. Napój zawiera 75g glukozy rozpuszczonej w 250-300ml wody.
EAR (Estimated Average Requirements) – oszacowane średnie zapotrzebowanie na składniki pokarmowe; termin stosowany do opisywania średniej ilości danego składnika pokarmowego, która może zapobiegać wystąpieniu jego niedoboru.
Edukacja żywieniowa - polega na teoretycznym oraz praktycznym nauczaniu społeczeństwa zasad w zakresie prawidłowgo żywienia, w tym utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Niezbęne są działania profilaktyczne w zakresie poprawy nawyków żywieniowych, kształtowaniu prozdrowotnych zachowań w przedszkolach, szkołach, zakładach pracy oraz wśród pacjentów.
Emulgatory – substancje umożliwiające utworzenie lub utrzymanie jednorodnej mieszaniny dwóch lub większej liczby niemieszających się faz, takich jak woda i olej w środkach spożywczych.
Entomofagia - jedzenie owadów. Owady stanowią nie tylko dobre źródło białka, ale zawierają też inne składniki odżywcze takiej jak: nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, witaminę B12, żelazo, cynk i wapń oraz błonnik w postaci chityny.
Erytrytol = słodzik, który ma smak tak samo słodki jak cukier. Jest jednak od niego zdrowszy i ma niski indeks glikemiczny.
Fałdy skórne – ich pomiary pomagają w określeniu ilości tkanki tłuszczowej. Najczęściej mierzy się fałdy skórne na ramieniu, łopatce, brzuchu i udzie za pomocą fałdomierza.
Fenyloketonuria – choroba metaboliczna uwarunkowana genetycznie, polegająca na braku enzymu rozkładającego fenyloalaninę, na skutek czego dochodzi do jej nagromadzenia. Nieleczona fenyloketonuria objawia się zaburzeniami neurologicznymi, znacznego stopnia upośledzeniem umysłowym oraz motorycznym. Leczenie polega na stosowaniu diety zawierającej w bardzo małej ilości fenyloalaninę, polegająca na eliminacji białka. Chorym podaje się specjalne preparaty białkowe, które nie zawierają w swoim składzie fenyloalaniny.
Fitosterole – sterole roślinne wchodzące w skład błon komórkowych. Budową przypominają cząsteczkę cholesterolu.
Flambirowanie – polewanie potraw alkoholem i podpalanie ich. Uzyskuje się efekt tzw. płonącego talerza.
FODMAP – fermentujące oligo-, di-, monosacharydy i poliole. Jest to grupa fermentujących cukrów i alkoholi, których organizm nie jest w stanie rozłożyć i wchłonąć w jelicie cienkim i grubym. To właśnie one wytwarzają gazy, powodujące u osób z IBS m.in. wzdęcia, biegunkę, ból brzucha i inne dolegliwości.
Fortyfikacja – dodawanie składników pokarmowych w ilościach większych niż te występujące naturalnie w produktach. Stosuje się ją w celu zmniejszenia niedoborów pokarmowych w całej populacji. Przykładem fortyfikacji jest dodawanie jodu do soli kuchennej.
Fortyfikacja żywności (wzbogacanie żywności) – dodawanie jednego lub kilku niezbędnych składników odżywczych do wybranego produktu powszechnego spożycia celem zniwelowania niedoborów tych składników w populacji, wyrównania strat spowodowanych przetwarzaniem lub zwiększenia atrakcyjności produktu dla konsumenta.
Fruktoza – cukier owocowy, monosacharyd występujący w owocach i miodzie. Stosowana jako dodatek do napojów, wypieków, słodyczy. Charakteryzuje się niskim indeksem glikemicznym, ale może podwyższać stężenie trójglicerydów we krwi, zwiększając tym samym ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
Gen - pojęcie teoretyczne stosowane w wielu działach biologii oraz innych dziedzinach wiedzy. Słowo ma różne znaczenie zmieniające się w czasie oraz zależne od przedmiotu badań biologów. Dwie główne koncepcje to gen ewolucyjny oraz gen molekularny.
Genetyka klasyczna - to dział genetyki zajmujący się dziedziczeniem. Jej prekursorem jest Grzegorz Mendel. To właśnie on opracował podstawowe prawa dziedziczenia. Dziś są one fundamentem współczesnej genetyki.
Genom - kompletna informacja genetyczna żywego organizmu lub wirusa. W przypadku organizmów eukariotycznych termin ten odnosi się zwykle do materiału genetycznego zawartego w podstawowym, pojedynczym zespole chromosomów
Genotyp - to pełen zestaw genów, które posiada dany organizm. Swój genotyp mają wszystkie istoty żywe, wyposażone w materiał genetyczny- od bakterii, przez rośliny i zwierzęta, na człowieku oczywiście kończąc.
Glicyna – organiczny związek chemiczny, najprostszy spośród 20 standardowych aminokwasów białkowych, jedyny niebędący czynny optycznie. Za jej pojawienie się w łańcuchu polipeptydowym odpowiada obecność kodonów GGU, GGC, GGA lub GGG w łańcuchu mRNA.
Globuliny - frakcja białek osocza krwi. Globuliny są odpowiedzialne za mechanizmy odpornościowe oraz wiążą tłuszcze i glukozę. Są białkami dobrze rozpuszczalnymi w rozcieńczonych roztworach soli, nie rozpuszczają się w czystej wodzie. Ulegają wytrąceniu już przy 50% wysycenia roztworu siarczanem amonu.
Glukoza – to cukier prosty, który jest niezbędny do właściwego funkcjonowania organizmu, stanowi jego główne źródło energii. Utrzymanie jej na odpowiednim poziomie w dużej mierze zależne jest od właściwej diety. Glukozę stosuje się w celu podniesienia stężenia cukru we krwi, np. W formie płynu, żelu czy tabletek.
Gluten – mieszanka białek gliadyny i gluteiny występująca w ziarnach zbóż pszenicy, żyta i jęczmienia. Białka te moją działanie alergizujące. Choroba, w której występuje alergia na gluten to celiakia.
Gluten - białko roślinne, które występuje w nasionach pszenicy, żyta, prosa i jęczmienia. Gluten może pojawić się również w owsie poprzez zanieczyszczenie tego zboża innymi ziarnami. Gluten zbudowany jest z dwóch typów białek, gliadyny i gluteniny. W połączeniu z wodą gluten nadaje ciastu elastyczność, wypieki są dzięki niemu pulchne i stosunkowo długo zachowują świeżość.
Goitrogeny = substancje wolotwórcze. Są to związki, które wpływają w określony sposób na tarczycę. Do goitrogenów zaliczamy: substancje zaburzające wychwyt jodu przez tarczycę, substancje hamujące działanie enzymu odpowiedzialnego za włączenie jodu do aminokwasów tworzących hormony tarczycy oraz substancje zmniejszające działanie TSH (hormonu stymulującego funkcjonowanie tarczycy).
Guma Guar = naturalna substancja roślinna należąca do frakcji rozpuszczalnej błonnika pokarmowego. Wiąże ona wodę dzięki czemu podwyższa lepkość i stabilizuje. Stosuje się ją często jako zagęstnik.
HBV - wirus zapalenia wątroby typu B – otoczkowy wirus DNA z rodziny Hepadnaviridae, hepatotropowy i limfotropowy, powodujący wirusowe zapalenie wątroby typu B, zidentyfikowany przez Barucha Samuela Blumberga w 1967 roku.
HDL cholesterol – lipoproteina o dużej gęstości; potocznie nazywany „zdrowym cholesterolem”. Przenosi cholesterol z tętnic do wątroby oczyszczając w ten sposób tętnice. U mężczyzn jego poziom we krwi powinien być większy niż 40 mg/dl, u kobiet – 50 mg/dl.
Hemofilia - rzadka choroba genetyczna polegająca na zaburzeniu krzepnięcia krwi. Organizmy osób chorujących na hemofilię nie produkują jednego z czynników krzepnięcia lub robią to w bardzo małych ilościach.
Hiperlipidemia – zaburzenie metaboliczne polegające na podwyższonym stężeniu specyficznych lipoprotein, cholesterolu i triglicerydów we krwi. Przyczynami hiperlipidemii mogą być: nieprawidłowe odżywianie, siedzący tryb życia, nadwaga, predyspozycja genetyczna.
Hipoglikemia – niskie stężenie glukozy we krwi. Definiowane jest jako stężenie glukozy we krwi poniżej 55 mg/dl. Niedocukrzenie objawia się silnym uczuciem głodu, osłabieniem, sennością, podwójnym widzeniem, zawrotami głowy, utratą przytomności. W skrajnych przypadkach może doprowadzić do śmierci.
Hipokamp - element układu limbicznego odpowiedzialny głównie za pamięć; nieduża struktura umieszczona w płacie skroniowym kory mózgowej kresomózgowia.
Histony - zasadowe białka wchodzące w skład chromatyny, neutralizujące i wiążące kwas deoksyrybonukleinowy. Mają niewielką masę cząsteczkową.
Homeostaza - zdolność utrzymywania względnie stałych parametrów wewnętrznych w systemie. Pojęcie to zwykle odnosi się do samoregulacji procesów biologicznych. Zasadniczo sprowadza się to do utrzymania stanu stacjonarnego płynów wewnątrz - i zewnątrzkomórkowych.
Homozygota - organizm, który ma takie same allele danego genu w chromosomach, na przykład AA bądź aa. Homozygoty zawsze produkują gamety w jednakowym typie. Są one takie same pod względem materiału genetycznego. Homozygotyczność może obejmować jeden, kilka, a nawet wszystkie geny w organizmie.
Hydrolizat białka – białko poddane procesowi hydrolizy czyli reakcji pomiędzy wodą a rozpuszczonym w niej białkiem.
ICD-10 – Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych.
Indeks glikemiczny (IG) – wskaźnik, mówiący o tym w jaki sposób spożyty produkt wpływa na podwyższenie stężenia glukozy we krwi. Produkty dzieli się na: produkty o niskim (IG do 54), średnim (IG 55-70) i wysokim indeksie glikemicznym (IG powyżej 70). Najkorzystniejsze jest spożywanie produktów o niskim indeksie.
INS (ang. International numbering system) – międzynarodowy system numeracji substancji dodatkowych w żywności .
Insulinooporność - oznacza obniżoną wrażliwości organizmu na działanie insuliny - hormonu odpowiedzialnego za regulację poziomu cukru we krwi. Insulinooporność może doprowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2 lub innych chorób. Dotyczy to zwłaszcza osób zmagających się z nadwagą i otyłością, u których ryzyko rozwoju insulinooporności jest największe.
Integracja czuciowo-ruchowa - to proces odbierania, oraz analizy informacji, bodźców pochodzących ze środowiska. Integracja sensoryczna zapewnia prawidłową koordynację ruchową i postawę ciała, planowanie ruchu oraz wspiera proces uczenia się.
Intermittent fasting diet = dieta IF, okresowa głodówka, dieta jem/nie jem. Dieta polegająca na planowaniu okna żywieniowego, czyli okresu, w którym można jeść. Okno to trwa 8 godzin i zaczyna się około południa. W tej diecie nie trzeba spożywać śniadania. Dodatkowo nie zwraca się uwagi na ilość oraz kaloryczność posiłków. Je się tyle ile się chce i co się chce. Jest kilka wariantów okresowej głodówki. Najpopularniejszy z nich to jedzenie przez 5 dni w tygodniu (od poniedziałku do piątku) normalnych posiłków, a w weekend wprowadzenie ścisłego postu.
Izomery trans kwasów tłuszczowych nienasyconych – izomery kwasów tłuszczowych zawierających co najmniej jedno wiązanie podwójne. Powstają one często na skutek procesów technologicznych np. w czasie procesu utwardzania margaryny. Kwasy tłuszczowe trans tracą swoje właściwości i są jedynie źródłem energii. Zbyt wysoka podaż tych kwasów z dietą podnosi ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej, dlatego FAO i WHO zaleca ,aby energia pochodząca z kwasów trans nie przekraczała 1%.
Jarmuż – roślina z rodziny kapustowatych, źródło przeciwutleniaczy, witaminy K i C, wapnia, żelaza oraz karotenoidów.
Jod – składnik mineralny wchodzący w skład hormonów tarczycy. Jest zaangażowany w regulację metabolizmu. Konieczny do prawidłowego wzrostu i dojrzewania płciowego. Zbyt niskie spożycie jodu powoduje niedoczynność tarczycy. Źródłem tego pierwiastka są: jodowana sól kuchenna oraz ryby morskie.
Kalorie - wspólna nazwa różnych jednostek ciepła; historycznie definiowana jako ciepło potrzebne do ogrzanie grama wody o jeden stopień Celsjusza.
Karnityna – substancja syntetyzowana głównie w nerkach, która odgrywa rolę w utlenianiu kwasów tłuszczowych długołańcuchowych szczególnie w mięśniach szkieletowych oraz w mięśniu sercowym. Jest często suplementowana przez sportowców.
Katabolizm – jest to rodzaj metabolizmu komórek organizmu, w którym dochodzi do reakcji rozpadu złożonych związków chemicznych na prostsze cząsteczki, na skutek czego zostaje uwolniona energia.
Ketoza = jest to stan, w którym organizm pozyskuje energię z tłuszczów zamiast glukozy. Dzięki niej efektywnie spalany jest tłuszcz, co jest ważne dla osób odchudzających się. Aby wprowadzić organizm w stan ketozy stosuje się dietę bogatotłuszczową tzw. dietę ketogenną. Badania pokazują, że ketoza jest korzystna w przypadku leczenia i łagodzenia napadów padaczkowych u dzieci.
Kombucha - słodko-kwaśny napój z herbaty poddanej fermentacji. Pomaga zmniejszyć apetyt, stany zapalne oraz poprawia odporność. Napój zawiera bakterie kwasu mlekowego i kwasu octowego oraz drożdże Dekkera. Składnik tei mogą wpływać na obniżenie poziomu cukru we krwi.
Kreatyna – substancja naturalnie występująca w mięśniach i ścięgnach. Powstaje z glicyny. Odgrywa rolę w przemianach chemicznych powodujących skurcz mięśniowy. Kreatyna jest rozpowszechniona wśród sportowców jako legalny środek anaboliczny, zwiększający beztłuszczową masę ciała w stosunkowo krótkim czasie.
Krzyżówka mendlowska - typ krzyżówki w której osobniki rodzicielskie (P) są homozygotami, a otrzymane w pierwszym pokoleniu (F1) heterozygoty krzyżuje się między sobą, nazywa się krzyżówką mendlowską lub inaczej klasyczną. Powtórne krzyżowanie osobników o tych samych genotypach, ale w odwrotnej kombinacji płci nazywa się krzyżówką odwrotną.
Ksantofil - związek chemiczny, zółty barwnik, wchodzi wskład karoptenoidów. Pełni ważne funkcje, szczególnie w zakresie neutralizowania wolnych rodników tlenowych. Zapobiega osadzaniu się złogów na ścianach tętnic.Występuje np. w żółtku jajka, owocach.
Ksantofile - grupa substancji należących do karotenoidów, które pełnią rolę przeciwutleniaczy chroniąc komórkę przed szkodliwym działaniem wolnych rodników.
Ksylitol = cukier brzozowy. Używany do produkcji słodzików. Jest on tak samo słodki jak cukier. Ma właściwości przeciwpróchnicze oraz nieznacznie podnosi poziom glukozy we krwi.
Kwashiorkor – jest to niedożywienie białkowe, spowodowane niewystarczającym spożyciem białka z pokarmem, które może doprowadzić do śmierci. Charakteryzuje się zahamowaniem wzrostu i dojrzewania, apatią, brakiem apetytu, zmianami skórnymi i zaburzeniami wątroby.
Kwasy EPA i DHA = kwasy eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy należą do grupy kwasów omega-3. Posiadają one prozdrowotne właściwości: zmniejszają stan zapalny organizmu, biorą udział w prewencji chorób układu krążenia i niektórych chorób autoimmunologicznych. Wspierają pamięć, wspomagają proces uczenia się oraz poprawiają ogólne samopoczucie. Ich najlepszym źródłem są tłuste ryby morskie (dokładnie olej rybny). Znajdziemy je również w olejach roślinnych oraz w pestkach słonecznika czy dyni.
Kwasy tłuszczowe jednonienasycone – kwasy zawierające jedno wiązanie podwójne. Przykładem takie kwasu jest kwas oleinowy, który obficie występuje w oleju rzepakowym i oliwie z oliwek. Kwasy jednonienasycone obniżają stężenie cholesterolu całkowitego oraz frakcji lipoprotein LDL, zwiększając przy tym frakcje HDL. Dodatkowo kwas oleinowy wpływa korzystnie na regulację poziomu glukozy we krwi. Zalecenia FAO i WHO mówią, aby w diecie jednonienasycone kwasy tłuszczowe dostarczały 10-15 % energii.
Kwasy tłuszczowe nasycone – to w większości tłuszcze pochodzenia zwierzęcego np.: masło, słonina. Pełnią one jedynie funkcję energetyczną, a dodatkowo ich nadmiar w diecie przyspiesza rozwój miażdżycy i nowotworów prostaty, okrężnicy, czy gruczołu sutkowego. Posiadają hipercholesterolemiczne właściwości. Wg zaleceń FAO i WHO kwasy te nie powinny przekraczać 7% energii.
Kwasy tłuszczowe omega-3 –rodzaj wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, których ostatnie wiązanie podwójne w łańcuchu węglowym znajduje się przy trzecim od końca atomie węgla. Do rodziny omega-3 należą kwasy: α-linolenowy, eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy. Występują one w tłustych rybach morskich oraz w nasionach niektórych roślin oleistych. Kwasy omega-3 mają właściwości przeciwzakrzepowe, przeciwarytmiczne, przeciwalergiczne, przeciwdepresyjne oraz obniżają ciśnienie krwi.
Kwasy tłuszczowe wielonienasycone – kwasy tłuszczowe posiadające co najmniej dwa wiązania podwójne. Są one niezbędnym elementem diety człowieka (stanowią grupę NNKT). Potrzebne są do tworzenia ważnych związków takich jak prostaglandyny, a nie są wystarczająco syntezowane przez organizm.
Laktaza – enzym potrzebny do trawienia dwucukru laktozy, zwanego cukrem mlecznym. Laktaza jest produkowana w przewodzie pokarmowym. U dorosłych wydzielanie laktazy może ulec znacznemu obniżeniu doprowadzając do nietolerancji laktozy.
Laktoza – dwucukier złożony z glukozy i galaktozy. Nazywany jest cukrem mlecznym ze względu na występowanie. Do jego źródeł zaliczamy: mleko kobiece, mleko krowie i niefermentowane przetwory mleczne. W procesie fermentacji produktów mlecznych dochodzi do znacznego rozłożenia laktozy przez bakterie mlekowe.
Leptyna – hormon białkowy wydzielany głównie przez komórki tłuszczowe (adipocyty). Odgrywa rolę w regulacji pobierania pokarmu i gospodarki energetycznej organizmu. Leptyna zwiększa uczucie sytości, co pomaga w regulacji masy ciała.
Lipoliza – rozpad tkanki tłuszczowej w organizmie prowadzący do powstania kwasów tłuszczowych i glicerolu, które uwolnione do krwiobiegu, wychwytywane są przez większość tkanek (z wyjątkiem mózgu i erytrocytów) i spalane jako źródło energii.
Luteina - jest karotenoidem ksantofilowym, gromadzi się głównie w plamce żółtej oka i soczewce. Działa jak filtr chroniący przed szkodliwym promieniowaniem UVA i UVB. Jest również silnym wymiataczem wolnych rodników, dzięki czemu zapobiega uszkodzeniom delikatnych naczyń włosowatych siatkówki oraz fotoreceptorów.
Ładunek glikemiczny - (ŁG, glycemic load – GL) stanowi wartość liczbową, która opisuje ilość i jakość cukrów w danym produkcie żywnościowym. Można go obliczyć poprzez pomnożenie indeksu glikemicznego artykułu przez ilość obecnych w nim węglowodanów. Otrzymany wynik należy podzielić przez 100.
Łaknienie - inaczej apetyt, pragnienie spożycia pokarmu, zazwyczaj zawierającego konkretny składnik odżywczy, potrzebny w danej chwili organizmowi. Bardzo często, mylnie, utożsamiany z głodem, który jest fizjologiczną potrzebą przyjęcia pokarmu, nie zaś, jak apetyt – psychologiczną.
Łuszczyca - jest niezakaźną, przewlekłą, ogólnoustrojową chorobą zapalną, która charakteryzuje się specyficznymi zmianami skórnymi wynikającymi z nadmiernego rogowacenia naskórka.
Macerowanie – moczenie produktu (np. suszonych lub świeżych owoców, mięsa) w cieczy (np. alkoholu, oleju, herbacie) celem nadania żywności aromatu, poprawy jej smaku.
Magnez – jeden z najważniejszych mikroelementów. Składnik wielu enzymów, budulec kości, pierwiastek regulujący kurczliwość mięśni i pobudliwość tkanki nerwowej. Niedobory mogą prowadzić do mimowolnych skurczy mięśni, drgania powiek, wzrostu ciśnienia tętniczego, zaburzeń pracy serca czy problemów z koncentracją.
Mammografia- to obrazowa metoda badania gruczołu piersiowego (sutka) z użyciem minimalnej dawki promieniowania rentgenowskiego. W trakcie badania wykonuje się po dwa zdjęcia każdej piersi. Badanie pozwala na rozpoznanie i wykrycie tzw. zmian bezobjawowych (guzków oraz innych nieprawidłowości w piersi) w bardzo wczesnym etapie rozwoju – wtedy, kiedy nie są one wyczuwalne przez kobietę lub lekarza, co bardzo istotnie zwiększa szansę wyleczenia.
Medytacja- trening świadomości czy też praktykę, która opiera się na ćwiczeniu umysłu, a nierzadko wprowadzaniu się w odmienny stan świadomości. Słowo medytacja wywodzi się z łacińskiego słowa “meditatio”, które oznacza zagłębienie się w myślach, namysł czy też rozważanie.
Metabolizm - (przemiana materii) to całokształt przemian biochemicznych i towarzyszących im przemian energetycznych, jakie zachodzą w organizmach żywych. Te przemiany dzieli się na anaboliczne i kataboliczne.
Miażdżyca - jest chorobą naczyń krwionośnych, w której dochodzi do postępującego zwężenia światła naczyń w wyniku odkładania się tzw. blaszki miażdżycowej w śródbłonku tętnic, Krwi łatwiej płynąć przez naczynia, gdy te są elastyczne i mają odpowiednią średnicę. W zmianach miażdżycowych naczynia zarastają blaszką miażdżycową i stają się coraz węższe, utrudniając przepływ krwi.
Migrena - napadowy, pulsujący ból głowy (chory może odczuwać tętnienie zgodne z biciem serca, zarówno w trakcie wysiłku fizycznego, jak i w spoczynku, przez co często ból ma charakter rozpierający lub rwący), któremu towarzyszy nadwrażliwość na hałas (fonofobia), zapachy (osmofobia) i światło (fotofobia), nudności i wymioty. Ból lokalizuje się jednostronnie, jest o umiarkowanym lub znacznym natężeniu, a nasila się w trakcie rutynowej aktywności fizycznej i silnych emocji. Po zakończeniu napadu bólu chorzy nie doświadczają żadnych objawów, ale są w stałym napięciu w oczekiwaniu na kolejny napad.
MOM - mięso oddzielone mechanicznie = materiał powstający z oddzielenia resztek mięsa od kości. Zawiera ono więcej tłuszczu niż normalne mięso. Przez to dodawanie mom-u do produktów spożywczych może zmniejszyć ich wartość odżywczą i walory smakowe, dlatego też do produktów tych dodawane są różne „ulepszacze”
Morfologia - to najczęściej wykonywane, podstawowe badanie krwi. Polega na ilościowej i jakościowej ocenie elementów morfotycznych, czyli komórek krwi. Zalicza się do nich krwinki czerwone (erytrocyty), krwinki białe (leukocyty) oraz krwinki płytkowe lub płytki krwi (trombocyty).
Nadczynność tarczycy - wydzielanie hormonów tarczycy w większej ilości, niż potrzebuje organizm. Może się pojawić nagle (np. w związku ze stosowaniem leków) lub rozwijać się latami (guzek autonomiczny, wole guzkowe).
Nadwaga - mówimy, że ktoś cierpi na nadwagę gdy jego masa ciała przekracza wartości przyjęte za prawidłowe. Spowodowana jest najczęściej nadmiernym gromadzeniem się tłuszczu w organizmie.
Napój izotoniczny = płyn stosowany podczas treningów (zalecane jest stosowanie izotoników, gdy wysiłek fizyczny trwa dłużej niż 60 min). Uzupełnia on wodę, elektrolity, sole mineralne i witaminy tracone podczas treningu.
Niedoczynność tarczycy- inaczej hipotyreoza, to choroba spowodowana niedoborem hormonów tarczycy prowadzącym do spowolnienia procesów metabolicznych. W 90% przypadków przyczyną niedoczynności jest choroba Hashimoto.
Niedokrwistość / anemia - to stan chorobowy, w którym dochodzi do spadku stężenia hemoglobiny, liczby krwinek czerwonych (erytrocytów) oraz wskaźnika hematokrytowego poniżej wartości prawidłowych. Najczęstszą postacią niedokrwistości jest niedokrwistość niedoborowa związana z deficytem żelaza.
Niedożywienie - stan wynikający z braku wchłaniania lub braku spożywania substancji odżywczych, prowadzących do zmiany składu ciała i do upośledzenia fizycznej i mentalnej funkcji organizmu oraz wpływający niekorzystnie na wynik leczenia choroby podstawowej.
Nietolerancje pokarmowe - występują przeważnie przy chorobach jelit i działają z pewnym opóźnieniem, dlatego są trudne do wykrycia. Jesz swoje ulubione orzeszki w poniedziałek a głowa zaczyna cię boleć w czwartek. Jedyne rozwiązanie to metoda prób i błędów oraz dieta eliminacyjna produkty, które wywołują niechciane objawy.
Nozologia – nauka zajmująca się opisem i klasyfikacją chorób.
Nutraceutyki (nutrition – żywność, farmaceutical - farmaceutyki) - dodatki dietetyczne dostarczające skoncentrowaną formę danego bioaktywnego składnika z pożywienia, podawanego w postaci innej niż pożywienie, używane w celu poprawy zdrowia, w dawkach przewyższających te, które mogą być otrzymane z normalnej żywności.
Nutraceutyki - składniki biologicznie aktywne, które mogą występować w żywności funkcjonalnej lub oddzielnie. Wywierają udokumentowany i korzystny wpływ na zdrowie poprzez udział w procesach metabolicznych. Mogą to być: izolowane składniki żywności i roślin, składniki dodatkowe, produkty spożywcze, a także suplementy diety.
Odporność - to szereg mechanizmów obronnych, które chronią organizm przed drobnoustrojami i patogenami wywołującymi choroby. To właśnie dzięki odporności choroby nie rozwijają się w naszym organizmie lub są szybko łagodzone. Głównym narzędziem odpowiedzialnym za odporność jest układ immunologiczny. W obronie naszego organizmu pomagają również bariery zewnętrzne np. skóra, wydzieliny ciała, naturalna flora bakteryjna i enzymy.
Olej palmowy = olej roślinny otrzymywany z nasion lub miąższu olejowca gwinejskiego. Wykorzystywany jest do produkcji margaryn, słodyczy, chipsów, mydła, kosmetyków, świec, smarów. Zazwyczaj w przemyśle spożywczym używany jest utwardzony olej palmowy, zawierający szkodliwe dla organizmu tłuszcze trans.
Oparzelina mrozowa mięsa – zmiany w wyglądzie zewnętrznym zamrożonego mięsa charakteryzujące się tym, że przy szybkim zamrażaniu z warstwy powierzchniowej mięsa zostaje odprowadzona woda, co podczas długiego przechowywania powoduje białawy nalot.
Ortoreksja - narzucanie samemu sobie przesadnych ograniczeń w ilości i rodzaju spożywanych pokarmów. Ta obsesja na tle zdrowego żywienia prowadzi do bardzo restrykcyjnej diety, zwykle nie uwzględniającej zasad racjonalnego żywienia i zagrażającej zdrowiu.
Ostryż długi – czyli po prostu kurkuma, przyprawa indyjska z rodziny imbirowatych.
Ośrodek głodu- nazywamy boczną część podwzgórza, którego pobudzenie wywołuje odczucie głodu, skłaniając do poszukiwania i spożywania pokarmu, a uszkodzenie pociąga za sobą pochamowanie łaknienia. Pobudzany jest przez m.in. obkurczenie żołądka, małe stężenie glukozy we krwi, obniżony poziom cholecystokininy i insuliny czy zmniejszoną termogenezę.
Ośrodek sytości - to brzuszno-przyśrodkowa część podwzgórza odpowiedzialna za powstawanie uczucia sytości i hamowanie pobierania pokarmu. Jej uszkodzenie prowadzi do nadmiernego objadania się. Pobudzany jest m.in. rozciągnięciem żołądka lub podwyższeniem poziomu glukozy we krwi.
Oświadczenie zdrowotne – oznacza każde oświadczenie, które stwierdza, że istnieje związek pomiędzy kategorią żywności, a zdrowiem.
Oświadczenie żywieniowe – oznacza każde oświadczenie, które stwierdza, że dana żywność ma szczególne właściwości odżywcze ze względu na energię lub substancje odżywcze, których dostarcza lub nie dostarcza.
Otyłość - cechuje nieprawidłowa i nadmierna kumulacja tkanki tłuszczowej. Jest w dużej mierze skutkiem zbyt wysokiego spożycia energii (pozytywnego bilansu kalorycznego) i siedzącego trybu życia utrzymujących się przez pewien okres czasu. Może być wtórna do innych chorób (np. zespołu Cushinga) lub stanowić skutek uboczny przyjmowanych leków (np. przeciwdrgawkowych). Otyłość jest wypadkową wielu czynników – genetycznych, behawioralnych, środowiskowych i społecznych.
Pasożyty - to organizmy, które odżywiają i rozwijają się w jelitach człowieka i innych zwierząt, stanowiąc zagrożenie dla ich zdrowia.
Pektyny – wielocukry o zmiennym składzie. Wchodzą w skład ścian komórkowych roślin i pełnią rolę spoiwa łączącego komórki. Ich źródłem są warzywa i owoce. Cechą charakterystyczną pektyn jest zdolność do wiązania wody oraz właściwości żelujące. Najwięcej pektyn znajduje się w wytłokach jabłkowych oraz w skórce i białych błonach cytrusów.
Piramida zdrowego żywienia i aktywności fizycznej - jest to jak najprostsze i jak najkrótsze ogólne przedstawienie kompleksowej idei żywienia, której realizacja daje szanse na zdrowe długie życie oraz zachowanie sprawności intelektualnej i fizycznej do późnych lat życia.
Podstawowa przemiana materii - (PPM) to najniższy poziom przemian energetycznych dostarczający energii niezbędnej do podstawowych funkcji fizjologicznych, warunkujących podtrzymywanie życia w optymalnych warunkach bytowych.
Polenta – potrawa kuchni włoskiej przyrządzana z kaszki lub mąki kukurydzianej. Ma postać kleistej, żółtej papki, którą zwykle przekłada się do niskiego naczynia, odstawia do zastygnięcia a następnie kroi na kawałki i grilluje.
Polifenole - są naturalnymi składnikami roślin. W przeciwieństwie do witamin i składników mineralnych, polifenole nie są składnikami niezbędnymi w tym znaczeniu , że organizm człowieka nie wymaga ich dla utrzymania życia, ale mogą one spełniać korzystne funkcje. Źródłami polifenoli są owoce i warzywa.
Prebiotyki - są to produkty (żywność lub farmaceutyki), które zawierają hodowle żywych mikroorganizmów, pozytywnie wpływających na zdrowie gospodarza. By jednak ich działanie było skuteczne, konieczne jest dostarczanie ich w odpowiedniej ilości.
Probiotyki - to żywe mikroorganizmy, które są korzystne dla zdrowia człowieka. Zazwyczaj są to bakterie, które naturalnie występują w naszych jelitach. Probiotyki pomagają utrzymać równowagę mikrobioty jelitowej, która odgrywa ważną rolę w procesie trawienia, wzmocnieniu układu odpornościowego i ochronie przed chorobami. Probiotyki mogą także poprawiać wchłanianie składników odżywczych i zmniejszać ryzyko infekcji. Probiotyki można znaleźć w suplementach diety, które są dostępne bez recepty, ale przed ich użyciem lub zmianą diety warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Profil lipidowy - inaczej lipidogram. W jego skład wchodzą: cholesterol całkowity, frakcja HDL, frakcja LDL oraz trójglicerydy. Ich wartości dostarczają informacji o stanie gospodarki lipidowej i zaburzeniach metabolicznych, a co za tym idzie ryzyko rozwoju miażdżycy tętnic i powikłań sercowo- naczyniowych.
Psychobiotyki = bakterie probiotyczne. Mają one pozytywny wpływ na jelita człowieka, ale także na psychikę, w szczególności pacjentów z chorobami takimi jak zespół jelita drażliwego, depresja, chroniczne zmęczenie. Należą do nich bakterie z rodziny Lactobacillus i Bifidobacterium.
Puryny - to związki zawierające azot, które z kolei powstają w wyniku rozkładu DNA. Puryny mogą też być dostarczane wraz z pożywieniem. Najwięcej ich znajduje się w podrobach, czerwonym mięsie, niektórych rybach, owocach morza, drożdżach, soczewicy i fasoli.
Pyłek pszczeli - Jest produktem zbieranym przez pszczoły z kwiatów kwitnących roślin i formowany w postaci granulek. To najbardziej kompletna żywność pochodząca z przyrody, zawiera 5-7 razy więcej białka niż mięso wołowe. Pyłek kwiatowy jest szczególnie polecany sportowcom i osobą w okresie rekonwalescencji po przebytych chorobach, którzy mają większe zapotrzebowane na składniki odżywcze i energię.
Pyłek pszczeli - jest produktem zbieranym przez pszczoły z kwiatów kwitnących roślin i formowany w postaci granulek. To najbardziej kompletna żywność pochodząca z przyrody, zawiera 5-7 razy więcej białka niż mięso wołowe. Pyłek kwiatowy jest szczególnie polecany sportowcom i osobą w okresie rekonwalescencji po przebytych chorobach, którzy mają większe zapotrzebowane na składniki odżywcze i energię.
Racja pokarmowa - to porcja żywności i napojów przeznaczona do spożycia w określonym przedziale czasu. Określenie całodzienna racja pokarmowa stosuje się do masy wszystkich produktów i napojów spożytych w ciągu dnia.
Rafinacja oleju – usunięcie zanieczyszczeń i nadanie odpowiednich cech organoleptycznych olejom.
Reakcja Maillarda - reakcja grupy karbonylowej cukrów redukujących i utlenionych tłuszczów z grupą aminową aminokwasów, peptydów, białek lub innych związków azotowych. W wyniku tej reakcji powstają różne związki wysokocząsteczkowe nadające żywności brązową barwę oraz związki niskocząsteczkowe wpływające na smak i zapach.
Refluks - oznacza zjawisko cofania się pokarmu do wcześniejszego odcinka przewodu pokarmowego, np. z żołądka do przełyku.
Retikulocyty - niedojrzałe krwinki czerwone. Ich liczba pokazuje, czy krew jest odpowiednio regenerowana przez nowe krwinki.
Reumatoidalne zapalenie stawów - przewlekła choroba o podłożu autoimmunologicznym. Do jej charakterystycznych objawów należą obrzęki, ból oraz sztywnienie stawów, zwłaszcza u rąk i stóp,które pojawiają się przy dłuższym bezruchu najczęściej rano. Choroba zapalna, w której objawy na początku obejmują mniejsze stawy a dopiero po dłuższym okresie bez zastosowania odpowiedniego leczenia zajmują większe stawy. Ból występuje symetrycznie- zarówno w lewej jak i prawej ręce czy nodze.
Rokitnik = krzew zawierający wiele prozdrowotnych składników. W celach leczniczych wykorzystuje się jego owoce, pestki, korę i liście. Zawiera on aż 190 składników m.in. 14 witamin (w tym A,C,E,F,K,P,B12), 11 mikroelementów (w tym żelazo, wapń, potas, glin, krzem), 18 aminokwasów, 22 kwasy tłuszczowe, antyoksydanty, 42 lipidy. Powinno się spożywać jak najczęściej rokitnika, lecz jego smak odstrasza od jego częstego spożycia.
Ryboflawina = witamina B2. Witamina rozpuszczalna w wodzie. Nasz organizm nie syntetyzuje jej, dlatego też należy ją mu dostarczać. Jej źródłami są m.in. mięso, chude sery, orzechy, produkty pełnoziarniste.
Szpik kostny żółty - składa się głównie z komórek tłuszczowych i nie zachodzą w nim procesy krwiotwórcze.
SIBO - czyli Small Intestinal Bacterial Overgrowth, to zespół zaburzeń w obrębie układu pokarmowego, związany z przerostem flory bakteryjnej w jelicie cienkim. Najczęściej przerost ten dotyczy fizjologicznych bakterii, które z jelita grubego (swojego pierwotnego miejsca) przemieszczają się i namnażają w jelicie cienkim. SIBO może być mylone z IBS (Zespół Jelita Drażliwego) lub może współistnieć z IBS i innymi zaburzeniami pracy układu pokarmowego. Do osób o zwiększonym ryzyku SIBO zaliczają się także te cierpiące na niedoczynność tarczycy i/lub Hashimoto, związane jest to pośrednio ze spowolnioną perystaltyką jelit. SIBO może również pojawić się u osób, które przyjmują leki IPP, przebyły “jelitówkę” lub zatrucie pokarmowe. SIBO może pojawiać się także u osób starszych, ponieważ motoryka przewodu pokarmowego zwalnia wraz z wiekiem.
Składnik odżywczy – oznacza białko, węglowodany, tłuszcz, błonnik pokarmowy, sód, witaminy i składniki mineralne oraz substancje, które należą do jednej z tych kategorii lub stanowią jej składniki.
Skrobia - jest podstawowym węglowodanem złożonym. Składa się z nierozgałęzionych lub rozgałęzionych łańcuchów glukozowych. Występuje powszechnie w roślinach, dla których jest składnikiem zapasowym energii, głównie w bulwach, korzeniach i ziarniakach.
Skrobia modyfikowana = jest to skrobia zmieniona pod wpływem czynników chemicznych, fizycznych lub enzymatycznych, dzięki czemu otrzymuje ona nowe właściwości i walory. Nie ma ona nic wspólnego z organizmami modyfikowanymi genetycznie (GMO). Np. skrobia w kontakcie z wodą i pod wpływem temperatury staje się kleikiem. Wtedy staje się podstawą do przygotowania np. budyniu.
Slow food - organizacja i ruch społeczny mający na celu ochronę dziedzictwa kulinarnego, lokalnych tradycji oraz produktów spożywczych. Jego twórcą jest Carlo Petrini, który w 1986 roku zainicjował tę działalność. Do Polski ruch ten trafił dopiero w 2002 roku.
Stan zapalny - w organizmie człowieka to „alarm” sygnalizujący pojawienie się zagrożenia. Występuje wtedy, gdy układ odpornościowy próbuje ochronić narządy przed zakażeniem i uszkodzeniem. W prawidłowych warunkach stan zapalny ulega samoistnemu ograniczeniu za pośrednictwem odpowiednich komórek i cząsteczek sygnałowych, a jego następstwem jest wyleczenie. Niekiedy jednak stan zapalny nie zostaje w pełni wygaszony i przyjmuje postać przewlekłą, co może prowadzić do rozwoju rozmaitych schorzeń.
Stewia = roślina, z której liści produkuje się substancję słodzącą dodawaną do słodzików. Polecane są one osobom odchudzającym się oraz nietolerującym sacharozy. Stewia jest słodsza od cukru i łatwiej wydalana przez organizm.
Stir fry – szybkie smażenie cieniutkich kawałków np. warzyw, mięs w bardzo mocno rozgrzanym oleju.
Stwardnienie rozsiane - (łac. sclerosis multiplex – SM) to przewlekłe i postępujące schorzenie układu nerwowego. W przebiegu choroby dochodzi do stopniowego zaniku osłonek mielinowych neuronów. W badaniach stwierdzane są wieloogniskowe (rozsiane) uszkodzenia mózgu i rdzenia kręgowego. Rozległość zmian demielinizacyjnych decyduje o charakterze i nasileniu objawów. Stwardnienie rozsiane dotyka głównie osoby w wieku średnim.
Sukraloza – słodzik, który posiada 300-800 razy większą słodkość w porównaniu do tradycyjnej sacharozy. Jest stabilna w wysokich temperaturach, co pozwala używać jej do pieczenia m.in. ciast. Znakomicie rozpuszcza się w wodzie, dzięki czemu błyskawicznie można dodać ją do kawy czy herbaty uzyskując pożądany, słodki smak. Stosuje się ją więc w gotowych napojach, żywności medycznej oraz w suplementach diety. Badania dowodzą, że w większych ilościach przechodzi przez ludzki organizm niezmieniona – jest więc teoretycznie dla niego nieszkodliwa.
Sulforafan - silny przeciwutleniacz - jest to naturalny związek chroniący przed zmianami nowotworowymi. Poprawia wyniki badań – zmniejsza poziom LDL, trójglicerydów, poprawia wrażliwość insulinową, obniża poziom markerów stanu zapalnego jak CRP. Może być pomocny u osób z infekcją H.pylori. Zapobiega kolonizacji tej bakterii, hamuje uszkodzenia śluzówki żołądka, zmniejsza stan zapalny. Znajdziesz go m.in. w brokule i jego kiełkach, brukselce, kalafiorze, rzodkiewce i kapuście.
Superfood – czyli superżywność. Produkty żywnościowe, które zawierają w sobie dużocennych składników tj. witaminy, minerały, enzymy, przeciwutleniacze. Superfood charakteryzuje się naturalnym pochodzeniem i w pełni naturalną formą.
Suplementy diety - to środki spożywcze, których celem jest uzupełnienie normalnej diety, a które są skoncentrowanym źródłem witamin jednego lub więcej składników mineralnych bądź innych substancji wykazujących efekt odżywczy bądź inny fizjologiczny.
Surogat – substytut/zamiennik jakiegoś produkt, np. surogat kawy to kawa z cykorii.
Syrop glukozowo-fruktozowy = to płynny produkt złożony z wolnej glukozy i wolnej fruktozy. Przeważa w nim ilość glukozy. Dodawany jest do wielu produktów spożywczych, a w szczególności do napojów.
Szpik kostny czerwony -zakład produkcyjny dla naszej krwi. Stanowi średnio 1,5-2kg i mieści się w naszych kościach, nawet w kościach czaszki, Zawiera specjalistyczne komórki macierzyste,z których powstają zarówno czerwone i białe krwinki, jak i płytki krwi.
Szumowanie – usunięcie z powierzchni np. zupy powstałych w trakcie gotowania różnego rodzaju zanieczyszczeń (bardzo często jest to po prostu ścinające się białko).
Środki konserwujące – substancje przedłużające okres przydatności do spożycia żywności poprzez ochronę przed zepsuciem na skutek utlenienia (np. jełczenie tłuszczu, zmiana barwy).
Termin przydatności do spożycia - termin, po upływie którego środek spożywczy traci przydatność do spożycia. Termin ten podawany jest do oznaczania środków spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie, czyli łatwo psujących się. Na opakowaniu powinno znajdować się określenie „należy spożyć do”.
Tłuszcze typu trans - tłuszcze powstałe w procesie częściowego uwodornienia (utwardzenia) olejów roślinnych (np. margaryna). Tworzą się także podczas długotrwałego ogrzewania olejów, np. przy wielokrotnym smażeniu na głębokim tłuszczu.
Toczeń - osoby chore na toczeń rumieniowaty układowy często nazywa się “motylkami”, bo charakterystycznym objawem tego schorzenia jest tzw. motyl- zmiany skórne pojawiające się pod wpływem słońca na twarzy, w okolicach skroniowo-jarzmowej. W zależności od zaawansowania choroby może występować lekkie zaczerwienienie, a z czasem wypukłe lub łuszczące się rany. Do pozostałych objawów tocznia zalicza się bóle mięśni i stawów, nadwrażliwość na światło, zaburzenia hematologiczne, kłębuszkowe zapalenia nerek, zapalenia błon surowiczych osierdzia opłucnej i otrzewnej czy zaburzenia w obrębie układu nerwowego.
Tofu – pochodzący z Chin twarożek sojowy powstający z mleka sojowego. Porcja 100 g tofu w 15% realizuje zapotrzebowanie na białko, wapń, fosfor, selen i kwas foliowy. Zawiera również wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz fito estrogeny łagodzące objawy menopauzy. Tofu jest lekkostrawne i nie zawiera cholesterolu.
Tokoferol = to jeden ze związków chemicznych wchodzących w skład witaminy E. Można go spotkać w produktach takich jak zboża, oleje roślinne, jaja. Jest on silnym antyoksydantem.
Tran – olej otrzymywany z rybiej wątroby. Bogaty w nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6, a także witaminy A, D i jodu. Produkt polecany w profilaktyce chorób układu krążenia. Stosowany również jako środek leczniczy w dermatologii i substancja wzmacniająca odporność.
Trawienie - to procesy fizyczne i chemiczne zachodzące w świetle przewodu pokarmowego. Trawienie polega na przekształceniu składników odżywczych zawartych w pożywieniu w substancje drobnocząsteczkowe, które mogą zostać wchłonięte i przyswojone przez organizm. Procesy fizyczne to żucie, mieszanie, połykanie i przesuwanie treści pokarmowej. Trawienie chemiczne to enzymatyczne rozkładanie większych cząsteczek na mniejsze.W wyniku trawienia białek powstają aminokwasy, trawienia cukrów - disacharydów, polisacharydów - cukry proste głównie glukoza i fruktoza, tłuszczy - glicerol i kwasy tłuszczowe.
Trening siłowy - czyli trening oporowy opiera się na ćwiczeniach z wykorzystaniem masy własnego ciała (np. taśmy TRX) lub ciężaru zewnętrznego. To rodzaj wysiłku fizycznego o charakterze beztlenowym. Składa się z kilku ćwiczeń (np. 4-6) wykonywanych w seriach (3-5). Zarówno pomiędzy seriami ćwiczeń, jak i zmianą ćwiczenia przewidziana jest przerwa na odpoczynek. Od celu treningowego uzależniony jest wybór ćwiczeń, długość pracy (liczba powtórzeń i tempo), intensywność (liczba powtórzeń i ciężar) oraz czas odpoczynku pomiędzy seriami.
Trójglicerydy - o związki będące pewnego rodzajami tłuszczami (lipidami), które znajdują się w naszej krwi. Gromadzą się one w komórkach tłuszczowych ludzkiego organizmu, gdzie stanowią główną rezerwę energetyczną. Poziomy trójglicerydów we krwi zależą od wielu czynników, ale przede wszystkim od spożywanego nadmiaru kalorii w diecie, zwłaszcza cukrów prostych.
TSH - hormon tyreotropowy, uwalniany przez przysadkę pobudza tarczycę do produkcji T4 (tyroksyny).
Umami = jeden z pięciu podstawowych smaków odczuwanych przez człowieka. Smak umami oznacza coś pysznego, smacznego, wyśmienitego.
Weganizm – radykalna odmiana diety wegetariańskiej, czyli diety opartej na produktach roślinnych. Weganizm całkowicie wyłącza z diety produkty pochodzenia zwierzęcego, czyli: mięso, ryby, jaja, mleko, sery, a nawet miód.
Winteryzacja (odwoskowanie) – wymrażanie oleju celem zapobiegania mętnieniu. Metoda rozdzielania frakcji olejów różniących się temperaturą krzepnięcia. Winteryzacji poddaje się tylko niektóre oleje, np. słonecznikowy, bawełniany.
Witamina D – wyróżnia się dwie formy witaminy D: D2 (ergokalcyferol) i D3 (cholekalcyferol). Ich zadaniem jest polepszenie wchłaniania wapnia i fosforu z diety, pobudzenie przemiany materii przez gruczoł tarczowy i zapobieganie przerostowi przytarczyc. Witamina konieczna do prawidłowego rozwoju kości i zębów. Jej niedobory prowadzą do krzywicy u dzieci oraz osteoporozy i osteomalacji u dorosłych.
Yerba Mate – napar z wysuszonych liści ostrokrzewu paragwajskiego, bogaty w polifenole, antyoksydanty i magnez. Z powodu dużej zawartości kofeiny wykazuje działanie pobudzające.
Zagęstnik – substancja zwiększająca lepkość środka spożywczego.
