Opracował: dr hab. Stefan Gaździński, prof. WIML

15 maja 2023 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opublikowała nowe wytyczne dotyczące zamienników cukru, zwyczajowo zwanych słodzikami. W zaleceniach tych odradza stosowania słodzików w celu kontrolowania masy ciała lub zmniejszenia ryzyka chorób niezakaźnych, w szczególności cukrzycy typu 2 oraz nadciśnienia tętniczego.

Zamienniki cukru to niskokaloryczne lub bezkaloryczne alternatywy dla wolnych cukrów, które są zazwyczaj sprzedawane jako wspomagające odchudzanie lub utrzymanie zdrowej masy ciała i są często zalecane jako środek kontrolowania poziomu glukozy we krwi u osób z cukrzycą. Są one szeroko stosowane jako dodatki do paczkowanej żywności, napojów i produktów higieny osobistej (np. pasty do zębów, płynu do płukania jamy ustnej), a także dodawane do żywności i napojów bezpośrednio przez konsumenta. Ze względu na ich zdolność do nadawania słodkiego smaku bez kalorii, zamienniki cukru są zazwyczaj sprzedawane jako wspomagające odchudzanie lub utrzymanie zdrowej masy ciała. Stosowane są nagminnie w wyrobach wspierających zdrowy styl życia, jak np. w wodach z minerałami dla sportowców. Zamienniki cukru są również często zalecane jako sposób kontrolowania poziomu glukozy we krwi u osób z cukrzycą.

Lista słodzików obejmuje acesulfam K, aspartam, advantam, cyklaminiany, neotam, sacharynę, sukralozę, stewię i pochodne stewii; niektóre D-aminokwasy oraz kilka białek roślinnych i innych ekstraktów, które również nadają słodki smak.
Bezpieczne poziomów spożycia poszczególnych cukrów (tj. dopuszczalnego dziennego spożycia) zostały określone przez różne autorytatywne organy, takie jak Wspólna Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), czy Komitet Ekspertów WHO ds. Dodatków do Żywności (JECFA). Niemniej jednak, dostępne dane wskazują, że liczba produktów spożywczych i napojów zawierających zamienniki cukru oraz stosowanie słodzików są znaczące w różnych miejscach na świecie. Chociaż spożycie rzadko przekracza dopuszczalne dzienne spożycie, dostępność i stosowanie słodzików (głównie w postaci spożycia napojów zawierających zamienniki cukru) wydaje się rosnąć w wielu miejscach na świecie, nie tylko w Polsce.

Zalecenie powstało w oparciu o przegląd systematyczny 45 randomizowanych badań kontrolowanych (są to badania o największej wiarygodności) przeprowadzonych z udziałem dorosłych trwających od 7 dni do ponad 3 lat, prowadzonych zarówno wśród osób szczupłych oraz z nadwagą, 64 prospektywne badania kohortowe , w tym 17 badań kohortowych u kobiet w ciąży, oraz 41 badań kliniczno-kontrolnych oceniających wyniki leczenia nowotworów u dorosłych. We wszystkich tych badaniach zamienniki cukru były spożywane w ilościach mieszczących się w dopuszczalnym dziennym spożyciu.

Analiza wyższych danych wykazała zaniedbywalne zmiany masy ciała oraz BMI w wyniku stosowania zamienników cukru. Natomiast metaanalizy prospektywenych badań kohortowych sugerują 76% wzrost ryzyka wystąpienia otyłości. Nie zaobserwowano istotnych związków między stosowaniem substancji słodzących innych niż cukier a innymi miarami otłuszczenia ciała niż masa ciała i BMI. Wykazano następnie, że wyższe spożycie słodzików wiązało się z 23% wzrostem ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2 w przypadku spożywania ich w napojach słodzonych słodzikami oraz 34% wzrostem ryzyka w przypadku spożywania słodzików w postaci tabletek (tj. dodawanych do żywności i napojów przez konsumenta), a także 21% wzrostem ryzyka podwyższonego stężenia glukozy na czczo.

Wyniki analiz randomizowanych badań kontrolowanych sugerują brak znaczącego wpływu słodzików na biomarkery stosowane w ocenie i diagnozowaniu cukrzycy i insulinooporności, w tym glukozy na czczo, insuliny na czczo i hemoglobiny A1c (HbA1c). Wyższe spożycie słodzików wiązało się również ze zwiększonym o 32% ryzykiem chorób układu krążenia, w tym udaru mózgu (wzrost o 19%) i jego prekursora nadciśnienia tętniczego (wzrost o 13%), ale nie z chorobą wieńcową, diagnozą raka lub przewlekłą chorobą nerek. Wyniki randomizowanych badań kontrolowanych sugerują brak znaczącego wpływu substancji słodzących innych niż cukier na biomarkery stosowane w ocenie i diagnostyce chorób układu krążenia, w tym ciśnienie krwi, cholesterol lipoprotein o niskiej gęstości (LDL) i inne lipidy we krwi. Ograniczone dowody sugerują potencjalne niepożądane skutki w postaci zwiększonego ryzyka przedwczesnego porodu przy stosowaniu słodzików w czasie ciąży.
Ocena wpływu słodzików na zdrowie osób z wcześniej występującą cukrzycą w celu zapewnienia wskazówek dotyczących leczenia choroby wykraczała poza zakres wytycznych.

Podsumowując, korzyści netto z zastępowania cukru za pomocą słodzików na masę i skład ciała wydają się być niewielkie. Natomiast istnieją dowody sugerujące, że stosowanie słodzików może mieć wpływ na zdrowie, niezależnie od tego, które zamienniki cukru są stosowane. Chociaż ograniczone dowody sugerują, że poszczególne zamienniki cukru mogą różnić się niektórymi efektami fizjologicznymi u ludzi, dowody są obecnie niewystarczające, aby sformułować zalecenia dla poszczególnych zamienników cukru.
Cytując słowa Francesco Branca, dyrektora WHO ds. żywienia i bezpieczeństwa żywności, "zastąpienie wolnych cukrów słodzikami nie pomaga w długoterminowej kontroli masy ciała. Ludzie muszą rozważyć inne sposoby zmniejszenia spożycia wolnych cukrów, takie jak spożywanie żywności z naturalnie występującymi cukrami jak owoce, lub niesłodzonej żywności i napojów. Słodziki niebędące cukrami nie są niezbędnymi składnikami diety i nie mają wartości odżywczej. Ludzie powinni ograniczyć słodycz w diecie, począwszy od wczesnego okresu życia, aby poprawić swoje zdrowie".

Opracował: dr hab. Stefan Gaździński, prof. WIML

15 maja 2023 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opublikowała nowe wytyczne dotyczące zamienników cukru, zwyczajowo zwanych słodzikami. W zaleceniach tych odradza stosowania słodzików w celu kontrolowania masy ciała lub zmniejszenia ryzyka chorób niezakaźnych, w szczególności cukrzycy typu 2 oraz nadciśnienia tętniczego.

Zamienniki cukru to niskokaloryczne lub bezkaloryczne alternatywy dla wolnych cukrów, które są zazwyczaj sprzedawane jako wspomagające odchudzanie lub utrzymanie zdrowej masy ciała i są często zalecane jako środek kontrolowania poziomu glukozy we krwi u osób z cukrzycą. Są one szeroko stosowane jako dodatki do paczkowanej żywności, napojów i produktów higieny osobistej (np. pasty do zębów, płynu do płukania jamy ustnej), a także dodawane do żywności i napojów bezpośrednio przez konsumenta. Ze względu na ich zdolność do nadawania słodkiego smaku bez kalorii, zamienniki cukru są zazwyczaj sprzedawane jako wspomagające odchudzanie lub utrzymanie zdrowej masy ciała. Stosowane są nagminnie w wyrobach wspierających zdrowy styl życia, jak np. w wodach z minerałami dla sportowców. Zamienniki cukru są również często zalecane jako sposób kontrolowania poziomu glukozy we krwi u osób z cukrzycą.

Lista słodzików obejmuje acesulfam K, aspartam, advantam, cyklaminiany, neotam, sacharynę, sukralozę, stewię i pochodne stewii; niektóre D-aminokwasy oraz kilka białek roślinnych i innych ekstraktów, które również nadają słodki smak.
Bezpieczne poziomów spożycia poszczególnych cukrów (tj. dopuszczalnego dziennego spożycia) zostały określone przez różne autorytatywne organy, takie jak Wspólna Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), czy Komitet Ekspertów WHO ds. Dodatków do Żywności (JECFA). Niemniej jednak, dostępne dane wskazują, że liczba produktów spożywczych i napojów zawierających zamienniki cukru oraz stosowanie słodzików są znaczące w różnych miejscach na świecie. Chociaż spożycie rzadko przekracza dopuszczalne dzienne spożycie, dostępność i stosowanie słodzików (głównie w postaci spożycia napojów zawierających zamienniki cukru) wydaje się rosnąć w wielu miejscach na świecie, nie tylko w Polsce.

Zalecenie powstało w oparciu o przegląd systematyczny 45 randomizowanych badań kontrolowanych (są to badania o największej wiarygodności) przeprowadzonych z udziałem dorosłych trwających od 7 dni do ponad 3 lat, prowadzonych zarówno wśród osób szczupłych oraz z nadwagą, 64 prospektywne badania kohortowe , w tym 17 badań kohortowych u kobiet w ciąży, oraz 41 badań kliniczno-kontrolnych oceniających wyniki leczenia nowotworów u dorosłych. We wszystkich tych badaniach zamienniki cukru były spożywane w ilościach mieszczących się w dopuszczalnym dziennym spożyciu.

Analiza wyższych danych wykazała zaniedbywalne zmiany masy ciała oraz BMI w wyniku stosowania zamienników cukru. Natomiast metaanalizy prospektywenych badań kohortowych sugerują 76% wzrost ryzyka wystąpienia otyłości. Nie zaobserwowano istotnych związków między stosowaniem substancji słodzących innych niż cukier a innymi miarami otłuszczenia ciała niż masa ciała i BMI. Wykazano następnie, że wyższe spożycie słodzików wiązało się z 23% wzrostem ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2 w przypadku spożywania ich w napojach słodzonych słodzikami oraz 34% wzrostem ryzyka w przypadku spożywania słodzików w postaci tabletek (tj. dodawanych do żywności i napojów przez konsumenta), a także 21% wzrostem ryzyka podwyższonego stężenia glukozy na czczo.

Wyniki analiz randomizowanych badań kontrolowanych sugerują brak znaczącego wpływu słodzików na biomarkery stosowane w ocenie i diagnozowaniu cukrzycy i insulinooporności, w tym glukozy na czczo, insuliny na czczo i hemoglobiny A1c (HbA1c). Wyższe spożycie słodzików wiązało się również ze zwiększonym o 32% ryzykiem chorób układu krążenia, w tym udaru mózgu (wzrost o 19%) i jego prekursora nadciśnienia tętniczego (wzrost o 13%), ale nie z chorobą wieńcową, diagnozą raka lub przewlekłą chorobą nerek. Wyniki randomizowanych badań kontrolowanych sugerują brak znaczącego wpływu substancji słodzących innych niż cukier na biomarkery stosowane w ocenie i diagnostyce chorób układu krążenia, w tym ciśnienie krwi, cholesterol lipoprotein o niskiej gęstości (LDL) i inne lipidy we krwi. Ograniczone dowody sugerują potencjalne niepożądane skutki w postaci zwiększonego ryzyka przedwczesnego porodu przy stosowaniu słodzików w czasie ciąży.
Ocena wpływu słodzików na zdrowie osób z wcześniej występującą cukrzycą w celu zapewnienia wskazówek dotyczących leczenia choroby wykraczała poza zakres wytycznych.

Podsumowując, korzyści netto z zastępowania cukru za pomocą słodzików na masę i skład ciała wydają się być niewielkie. Natomiast istnieją dowody sugerujące, że stosowanie słodzików może mieć wpływ na zdrowie, niezależnie od tego, które zamienniki cukru są stosowane. Chociaż ograniczone dowody sugerują, że poszczególne zamienniki cukru mogą różnić się niektórymi efektami fizjologicznymi u ludzi, dowody są obecnie niewystarczające, aby sformułować zalecenia dla poszczególnych zamienników cukru.
Cytując słowa Francesco Branca, dyrektora WHO ds. żywienia i bezpieczeństwa żywności, "zastąpienie wolnych cukrów słodzikami nie pomaga w długoterminowej kontroli masy ciała. Ludzie muszą rozważyć inne sposoby zmniejszenia spożycia wolnych cukrów, takie jak spożywanie żywności z naturalnie występującymi cukrami jak owoce, lub niesłodzonej żywności i napojów. Słodziki niebędące cukrami nie są niezbędnymi składnikami diety i nie mają wartości odżywczej. Ludzie powinni ograniczyć słodycz w diecie, począwszy od wczesnego okresu życia, aby poprawić swoje zdrowie".