Opracował: dr n. med. Izabela Grabowska

Aktywność fizyczna jest ważnym elementem zachowania zdrowia - zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Z drugiej strony, podejmowanie zbyt intensywnej aktywności fizycznej może być przyczyną pogorszenia stanu zdrowia. Osoby o wysokiej aktywności fizycznej mogą dotykać m.in. zaburzenia związane z ujemnym bilansem energetycznym.

Dostarczanie odpowiedniej ilości kalorii wraz z dietą jest dużym wyzwaniem dla osób, które prowadzą bardzo aktywny tryb życia zarówno zawodowo, jak i rekreacyjnie. Pierwszą publikacją w tym obszarze była praca Yeager K.K i wsp. z roku 1993 opisująca tzw. zjawisko  triady sportsmenek (ang. Female Athlete Triad) - zespół współistniejącego zaburzenia odżywiania, braku miesiączki i osteoporozy u kobiet uprawiających sport. Pięć lat później, w 1997 roku, Amerykańskie Towarzystwo Medycyny Sportowej (ACSM) wydało swoje pierwsze stanowisko dotyczące badań przesiewowych, diagnozowania, profilaktyki i leczenia triady sportsmenek. Zaktualizowany opis z 2007 roku definiował triadę sportsmenek jako zespół zaburzeń charakteryzujący się współzależnością pomiędzy trzema komponentami, takimi jak: dostępność energii, cykl menstruacyjny i tkanka kostna.

W roku 2014 Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOI) rozszerzył koncepcję triady sportsmenek proponując zastąpienie go terminem „względny niedobór energii
w sporcie” (ang. RED-S - Relative Energy Deficiency in Sport). Model RED-S szerzej opisuje negatywne konsekwencje niedostatecznego dostarczenia energii na zdrowie i wyniki sportowe. Ze względu na to, iż niska dostępność energii powoduje takie same konsekwencje zdrowotne zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, to model RED-S obejmuje również osoby płci męskiej.

Zaburzenia jakimi są triada sportsmenek, jak i względny niedobór energii w sporcie mogą występować u zawodowych sportowców, a także u osób rekreacyjnie uprawiających sport.

Konsekwencje zbyt niskiej podaży energii

Podstawą rozwoju RED-S jest niewystarczające dostarczenie energii niezbędnej
do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Przewlekły niedobór energii powoduje zmiany w regulacji metabolizmu energetycznego prowadzące do zmniejszenia wydatku energetycznego na procesy fizjologiczne niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. Tym samym dochodzi do licznych zaburzeń hormonalnych i metabolicznych, przekładających się na pogorszenie ogólnego stanu zdrowia.

Negatywny efekt - zarówno krótko-, jak i długotrwałego - niedostatecznego spożycia energii jest znamienny i ma wpływ na:

• zmniejszenie tempa metabolizmu,
•  zaburzenie cyklu menstruacyjnego u kobiet,
• obniżenie gęstości mineralnej kości,
• osłabienie układu immunologicznego,
•  zaburzenia wzrostu i rozwoju,
• zaburzenia w sferze psychicznej,
• zaburzenia ze strony układu pokarmowego,
• układ sercowo-naczyniowy.

Poza wpływem na ogólny stan zdrowia, niska dostępność energii przekłada się bezpośrednio na obszar związany z aktywnością fizyczną, to jest na:

• zmniejszenie wytrzymałości,
• zwiększenie ryzyka kontuzji,
• zmniejszenie odpowiedzi na procesy treningowe,
• pogorszenie zdolności oceny sytuacji,
• zmniejszenie koncentracji, na rozdrażnienie, depresję,
• zmniejszenie zasobów glikogenu,
• zmniejszenie siły mięśni.

Rozpoznanie RED-S jest trudne ze względu na niespecyficzność objawów oraz różne ich natężenie. Niestety na ten moment nie ma wystandaryzowanych metod diagnostycznych, a wczesne wykrycie nieprawidłowości w diecie ma kluczowe znaczenie dla  jak najszybszej poprawy wydolności i zapobiegania niebezpiecznym zdrowotnym konsekwencjom.

Celem leczenia RED-S jest przywrócenie równowagi energetycznej organizmu i polega na zwiększeniu kaloryczności diety i/lub zmniejszeniu intensywności treningu. W niektórych wypadkach może pomóc: podawanie żywności funkcjonalnej wysokoenergetycznej (np. płynne posiłki), niewielka redukcja intensywności treningu lub wprowadzenie dodatkowego dnia odpoczynku w ciągu tygodnia treningowego. Szczegółowe postępowanie będzie zależało od przyczyny i czasu utrzymywania niskiej dostępności energii. Jeżeli doszło do nieświadomego niedoboru energetycznego, czy też intencjonalnego bez objawów zaburzeń żywieniowych, to wystarczające będzie wsparcie wykwalifikowanego dietetyka. Jednak - jeśli niskiej podaży energii towarzyszyły zaburzenia żywieniowe, niezbędna jest także współpraca z psychologiem lub psychiatrą.

Piśmiennictwo:

1. Yeager K.K., Agostini R., Nattiv A., Drinkwater B. The female athlete triad: disordered eating, amenorrhea, osteoporosis. Med Sci Sports Exerc, 1993, 25(7), 775–777,

2. Otis C.L., Drinkwater B., Johnson M., Loucks A., Wilmore J. American College of Sports Medicine position stand. The Female Athlete Triad. Med Sci Sports Exerc, 1997, 29(5), i-ix,

3. Mountjoy M., Sundgot-Borgen J. Burke L., Carter S., Constantini N., Lebrun C., Meyer N., Sherman R., Steffen K., Budgett R., Ljungqvist A. The IOC consensus statement: beyond the Female Athlete Triad-Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S). Br J Sports Med, 2014, 48(7), 491–497,

4. Tenforde A.S., Barrack M.T., Nattiv A., Fredericson M. Parallels with the Female Athlete Triad in Male Athletes. Sports Med, 2016, 46(2), 171-182.

Opracował: dr n. med. Izabela Grabowska

Aktywność fizyczna jest ważnym elementem zachowania zdrowia - zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Z drugiej strony, podejmowanie zbyt intensywnej aktywności fizycznej może być przyczyną pogorszenia stanu zdrowia. Osoby o wysokiej aktywności fizycznej mogą dotykać m.in. zaburzenia związane z ujemnym bilansem energetycznym.

Dostarczanie odpowiedniej ilości kalorii wraz z dietą jest dużym wyzwaniem dla osób, które prowadzą bardzo aktywny tryb życia zarówno zawodowo, jak i rekreacyjnie. Pierwszą publikacją w tym obszarze była praca Yeager K.K i wsp. z roku 1993 opisująca tzw. zjawisko  triady sportsmenek (ang. Female Athlete Triad) - zespół współistniejącego zaburzenia odżywiania, braku miesiączki i osteoporozy u kobiet uprawiających sport. Pięć lat później, w 1997 roku, Amerykańskie Towarzystwo Medycyny Sportowej (ACSM) wydało swoje pierwsze stanowisko dotyczące badań przesiewowych, diagnozowania, profilaktyki i leczenia triady sportsmenek. Zaktualizowany opis z 2007 roku definiował triadę sportsmenek jako zespół zaburzeń charakteryzujący się współzależnością pomiędzy trzema komponentami, takimi jak: dostępność energii, cykl menstruacyjny i tkanka kostna.

W roku 2014 Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOI) rozszerzył koncepcję triady sportsmenek proponując zastąpienie go terminem „względny niedobór energii
w sporcie” (ang. RED-S - Relative Energy Deficiency in Sport). Model RED-S szerzej opisuje negatywne konsekwencje niedostatecznego dostarczenia energii na zdrowie i wyniki sportowe. Ze względu na to, iż niska dostępność energii powoduje takie same konsekwencje zdrowotne zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, to model RED-S obejmuje również osoby płci męskiej.

Zaburzenia jakimi są triada sportsmenek, jak i względny niedobór energii w sporcie mogą występować u zawodowych sportowców, a także u osób rekreacyjnie uprawiających sport.

Konsekwencje zbyt niskiej podaży energii

Podstawą rozwoju RED-S jest niewystarczające dostarczenie energii niezbędnej
do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Przewlekły niedobór energii powoduje zmiany w regulacji metabolizmu energetycznego prowadzące do zmniejszenia wydatku energetycznego na procesy fizjologiczne niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. Tym samym dochodzi do licznych zaburzeń hormonalnych i metabolicznych, przekładających się na pogorszenie ogólnego stanu zdrowia.

Negatywny efekt - zarówno krótko-, jak i długotrwałego - niedostatecznego spożycia energii jest znamienny i ma wpływ na:

• zmniejszenie tempa metabolizmu,
•  zaburzenie cyklu menstruacyjnego u kobiet,
• obniżenie gęstości mineralnej kości,
• osłabienie układu immunologicznego,
•  zaburzenia wzrostu i rozwoju,
• zaburzenia w sferze psychicznej,
• zaburzenia ze strony układu pokarmowego,
• układ sercowo-naczyniowy.

Poza wpływem na ogólny stan zdrowia, niska dostępność energii przekłada się bezpośrednio na obszar związany z aktywnością fizyczną, to jest na:

• zmniejszenie wytrzymałości,
• zwiększenie ryzyka kontuzji,
• zmniejszenie odpowiedzi na procesy treningowe,
• pogorszenie zdolności oceny sytuacji,
• zmniejszenie koncentracji, na rozdrażnienie, depresję,
• zmniejszenie zasobów glikogenu,
• zmniejszenie siły mięśni.

Rozpoznanie RED-S jest trudne ze względu na niespecyficzność objawów oraz różne ich natężenie. Niestety na ten moment nie ma wystandaryzowanych metod diagnostycznych, a wczesne wykrycie nieprawidłowości w diecie ma kluczowe znaczenie dla  jak najszybszej poprawy wydolności i zapobiegania niebezpiecznym zdrowotnym konsekwencjom.

Celem leczenia RED-S jest przywrócenie równowagi energetycznej organizmu i polega na zwiększeniu kaloryczności diety i/lub zmniejszeniu intensywności treningu. W niektórych wypadkach może pomóc: podawanie żywności funkcjonalnej wysokoenergetycznej (np. płynne posiłki), niewielka redukcja intensywności treningu lub wprowadzenie dodatkowego dnia odpoczynku w ciągu tygodnia treningowego. Szczegółowe postępowanie będzie zależało od przyczyny i czasu utrzymywania niskiej dostępności energii. Jeżeli doszło do nieświadomego niedoboru energetycznego, czy też intencjonalnego bez objawów zaburzeń żywieniowych, to wystarczające będzie wsparcie wykwalifikowanego dietetyka. Jednak - jeśli niskiej podaży energii towarzyszyły zaburzenia żywieniowe, niezbędna jest także współpraca z psychologiem lub psychiatrą.

Piśmiennictwo:

1. Yeager K.K., Agostini R., Nattiv A., Drinkwater B. The female athlete triad: disordered eating, amenorrhea, osteoporosis. Med Sci Sports Exerc, 1993, 25(7), 775–777,

2. Otis C.L., Drinkwater B., Johnson M., Loucks A., Wilmore J. American College of Sports Medicine position stand. The Female Athlete Triad. Med Sci Sports Exerc, 1997, 29(5), i-ix,

3. Mountjoy M., Sundgot-Borgen J. Burke L., Carter S., Constantini N., Lebrun C., Meyer N., Sherman R., Steffen K., Budgett R., Ljungqvist A. The IOC consensus statement: beyond the Female Athlete Triad-Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S). Br J Sports Med, 2014, 48(7), 491–497,

4. Tenforde A.S., Barrack M.T., Nattiv A., Fredericson M. Parallels with the Female Athlete Triad in Male Athletes. Sports Med, 2016, 46(2), 171-182.